De Europese Commissie (“Commissie”) publiceerde op 1 februari 2023 een voorstel voor een Green Deal Industrial Plan for the Net-Zero Age (“Green Industrial Plan”). Met dat plan wil de Commissie het concurrentievermogen van de klimaatneutrale industrie (ook wel netto-nul[1] genoemd) van de EU vergroten en de transitie naar klimaatneutraliteit versnellen.
Het Green Industrial Plan moet resulteren in de uitbreiding van de productiecapaciteit van de EU voor de klimaatneutrale technologieën en producten die nodig zijn om de Europese klimaatdoelstellingen te halen. Met netto-nul/klimaatneutrale industrie wordt gedoeld op een industrie waarin bedrijven zich richten op het terugbrengen van hun uitstoot naar netto-nul (dit kan door uitstoot te compenseren naar netto-nul), dus geen CO2 uitstoot. Om de uitstootvermindering naar nul te brengen, moeten bedrijven worden aangemoedigd om te innoveren.
Het Green Industrial Plan is gebaseerd op vier pijlers: (I) een voorspelbaar, coherent en vereenvoudigd regelgevingskader, (II) snellere toegang tot financiering, (III) verbetering van vaardigheden en (IV) open handel voor veerkrachtige toeleveringsketens. Hieronder gaan wij in op de eerste twee pijlers, omdat hieruit concrete (ESG)maatregelen voor de industrie volgen.
Pijler I: een voorspelbaar en vereenvoudigd regelgevingskader
De Commissie heeft medio maart jl. drie wetgevingsvoorstellen gepresenteerd om uitvoering te geven aan de eerste pijler van het Green Industrial Plan: a) Net-Zero Industry Act, b) Critical Raw Material Act en c) Electricity Market Design Revision Act.[2]
a. Net-Zero Industry Act (“NZIA”)
Om de productiecapaciteit in sectoren, die cruciaal zijn om klimaatdoelen te behalen, te voorzien van een vereenvoudigd regelgevend kader heeft de Commissie op 16 maart 2023 de NZIA voorgesteld.[3] De NZIA heeft betrekking op strategische producten die essentieel zijn voor de energietransitie, zoals batterijen, windmolens, warmtepompen en technologieën voor koolstofopvang. De NZIA zal dan ook belangrijk zijn voor elk bedrijf dat actief is in sectoren die cruciaal zijn om klimaatdoelen te behalen, bijvoorbeeld voor een producent van batterijen of warmtepompen.
De Commissie beoogt met de NZIA de volgende doelstellingen te bereiken:
- formuleren van specifieke productiedoelen voor de industrie;
- introduceren van een ‘one-stop-shop’ om vergunningsverlening te versnellen en te versimpelen;
- verkorten van de duur van vergunningsprocedures door tijdslimieten vast te stellen voor verschillende onderdelen van het proces;
- versterken van administratieve capaciteit van de lidstaten;
- opstellen van criteria voor strategische projecten die gericht zijn op schone technologieën die profiteren van simpelere regelgeving voor bijvoorbeeld financiering;
- aanmoedigen van overheidsopdrachten, concessies en stimulansen voor bedrijven en eindgebruikers om de groene industrie te stimuleren;
- bevorderen van Europese normen om de invoering van belangrijke technologieën te helpen versnellen.
b. Critical Raw Materials Act (“CRMA”)
De Commissie heeft ook regels voorgesteld inzake kritieke grondstoffen. De CRMA heeft als doel ervoor te zorgen dat bedrijven in Europa voldoende toegang zullen hebben tot kritieke grondstoffen, zoals zeldzame aardmetalen, magnesium of kobalt, die van belang zijn voor diverse sectoren, waaronder de net-nul-industrie, de digitale industrie, de lucht- en ruimtevaart en de defensiesector, maar ook voor de ontwikkeling van technologieën om de uitstoot van broeikasgassen tot netto-nul te brengen.
De CRMA zorgt ervoor dat het gemakkelijker wordt om kritieke grondstoffen zelf te delven in de EU en om deals te sluiten met andere landen voor de import van kritieke grondstoffen. De EU wil namelijk af van haar afhankelijkheidspositie voor de import van kritieke grondstoffen uit onder meer China. Zo haalt de EU 97% van haar magnesium uit China.
De CRMA maakt een onderscheid tussen kritieke grondstoffen (grondstoffen die niet in de EU kunnen worden geproduceerd) en strategische grondstoffen (grondstoffen die essentieel zijn voor technologieën die nodig zijn om het netto-nul industrie en voor defensie- en ruimtevaarttoepassingen). De CRMA schrijft voor dat in 2030 de toeleveringsketen voor kritische en strategische grondstoffen:
- 10% van de grondstoffen in de EU gewonnen dient te worden
- 15 % afkomstig moet zijn uit recycling; en
- Ten minste 40% van het jaarlijks verbruik van de grondstoffen verwerkt moet zijn in de EU.
c. Electricity Market Design Revision Act (“EMDRA”)
Tot slot heeft de Commissie op 14 maart 2023 voorgesteld om de structuur van de elektriciteitsmark te hervormen, met als uiteindelijke doel consumenten te laten profiteren van de lagere kosten van hernieuwbare energiebronnen. De EMDRA is een reactie op de recente energiecrisis in de EU. De EMDRA zal verschillende onderdelen van de elektriciteitsverordening, elektriciteitsrichtlijn en REMIT-verordening aanpassen. Hierdoor zal het mogelijk zijn om de prijs van elektriciteit voor consumenten minder afhankelijk te maken van de prijzen van fossiele brandstoffen, door o.a. langetermijncontracten te stimuleren. Daarnaast wil de Commissie ook overheidssteun stimuleren voor nieuwe investeringen in hernieuwbare energie en CO2-arme/niet-fossiele elektriciteitsopwekking via de zogeheten Contracts for Difference. Contract For Difference is een vorm van een langetermijncontract waarbij partijen met elkaar afspreken dat als:
- de energieprijs in de praktijk lager ligt dan wat is afgesproken in het contract, dan krijgt de energieleverancier het verschil vergoed; of
- de energieprijs in de praktijk hoger ligt dan wat is afgesproken in het contract, dan draagt de energieleverancier de winst af. De winst zal worden verdeeld onder consumenten. Het voorstel omvat ook maatregelen die erop gericht zijn de uitrol van hernieuwbare energie en de uitfasering van gas te versnellen.
Pijler II: snellere toegang tot financiering
In maart 2023 heeft de Commissie ook uitvoering gegeven aan de tweede pijler van de Green Industrial Plan om snellere toegang tot financiering voor groene technologieën te faciliteren. Hiertoe heeft zij enerzijds de algemene staatssteunregels verruimd en anderzijds het Tijdelijke crisis- en transitiekader voor staatssteunmaatregelen ter ondersteuning van de economie na de Russische agressie tegen Oekraïne aangepast.
De Commissie heeft op 9 maart 2023 een wijziging van Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) goedgekeurd om ondersteuning van de groene en de digitale transitie van de EU verder te vergemakkelijken, te vereenvoudigen en te versnellen.[4] Ook zijn de bepalingen van de AGVV afgestemd op de nieuwe richtsnoeren inzake regionale steunmaatregelen, de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van klimaat, energie en milieu, de risicofinancieringsrichtsnoeren, de kaderregeling betreffende staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie en de breedbandrichtsnoeren. Na vertaling van de gewijzigde tekst van de AGVV in alle officiële talen van de EU zal deze in het Publicatieblad worden gepubliceerd om de dag daarna in werking te treden.[5] Vanzelfsprekend kunnen overheden bij de toekenning van staatssteun voor groene technologie, milieubescherming en (schone) energie alvast anticiperen op de verruimde groepsvrijstelling.
In het tijdelijke crisis- en transitiekader wordt in artikel 2.8 is een basis geboden voor steun voor versnelde investeringen in sectoren die van strategisch belang zijn voor de transitie naar een klimaatneutrale economie. Dit biedt onder meer de volgende mogelijkheden:
- De mogelijkheid voor de lidstaten om verdere steun te verlenen voor maatregelen die noodzakelijk zijn in de transitie naar een klimaatneutrale industrie. Dit is specifiek gericht op een snelle uitrol van hernieuwbare energie en energieopslag
- De mogelijkheid om steun toe te kennen aan bedrijven voor de productie van strategische uitrusting, zoals batterijen, zonnepanelen, windturbines, warmtepompen, elektrolyse-installaties en voor koolstofafvang en -opslag. Lidstaten krijgen hiervoor verschillende mogelijkheden:
- Steun kan worden toegekend die afhankelijk is van de locatie van de investering en de omvang van de begunstigde onderneming. Kleine en middelgrote ondernemingen die in achterstandsgebieden gevestigd zijn kunnen dus in aanmerking komen voor een hogere steun;
- Steun kan worden toegekend in de vorm van belastingvoordeel, leningen of garanties, op de voorwaarden dat de investering niet buiten de Europese Economische Ruimte (“EER”) zal worden verricht;
- In bijzondere gevallen kan een lidstaat zelfs hogere steun toekennen wanneer er een “reëel risico” bestaat dat investeringen worden verlegd naar buiten de EU. Als dat risico er is, dan mogen lidstaten – onder voorwaarden – als steun ofwel het bedrag toekennen dat de begunstigde zou ontvangen voor dezelfde investering op de locatie buiten de EER (“matching aid”), ofwel het bedrag dat nodig is om de onderneming ertoe aan te zetten de investering in de EER te vestigen (“investeringskloof”).
Impact
Zowel pijler I (indien de NZIA, CRMA en EMDRA aangenomen worden) als pijler II hebben invloed op het mededingingsrecht, in het bijzonder de staatssteunregels. Beide pilaren vergemakkelijken het toekennen van staatssteun aan ondernemingen die zich bezighouden met de productie van strategische uitrusting. De NZIA, CRMA en EMDRA hebben ook invloed op handel(sbetrekkingen) tussen de EU en derde landen met het doel de EU onafhankelijker te maken van bepaalde (kritieke) handelsstromen. Zo worden door middel van de CRMA inkoopbeperkingen opgelegd aan bedrijven: bedrijven mogen o.a. niet meer dan 65% aan kritieke/strategische grondstoffen kopen uit één land.
