De afgelopen jaren hebben de ontwikkelingen op het gebied van kweekvlees (cultivated meat) zich, zeker in Nederland, in hoog tempo opgevolgd. Er worden aanzienlijke investeringen gedaan in de sector, en Nederland speelt hierin sinds het begin een belangrijke rol.
Om ervoor te zorgen dat deze sector door kan blijven groeien is op 1 juli 2023 de Code of Practice for Safely Conducting Tastings of Cultivated Foods Prior to EU Approval (de Code) ingevoerd in Nederland.[1] Deze code beschrijft het proces voor bedrijven om goedkeuring te verkrijgen om kweekvleesproeverijen uit te voeren en geeft daarnaast een gedragscode die moet worden gevolgd tijdens deze proeverijen om de veiligheid van deelnemers te kunnen garanderen.
De invoer van de Code vormt een interessante ontwikkeling binnen de regulatoire context van het levensmiddelenrecht, welke ook meer dan eens juist als belemmerend wordt omschreven of ervaren door de industrie. De toelating van ‘nieuwe voedingsmiddelen’ (novel foods) is een langdurig proces. Dit kan voor bedrijven een zekere drempel opwerpen om te investeren in innovatie. Met de vaststelling van deze Code, opent Nederland de deur naar een formeel “pre-novel food process” voor de kweekvleessector. In andere Lidstaten zoals Frankrijk en Duitsland werden al eerder kweekvleesproeverijen opgezet, maar Nederland is de eerste lidstaat waarbij dit vanuit de overheid wordt ondersteund en gereguleerd.
De Code is specifiek gericht op kweekvleesproeverijen, maar fungeert tegelijkertijd als een test, en het is voorstelbaar dat dit initiatief in de toekomst mogelijk uitgebreid zou kunnen worden naar andere categorieën novel foods. Het systeem dat door de Code wordt gecreëerd vormt dus als het ware een startbaan voor innovatieve oplossingen voor de toekomst. Hoe dit zich verder zal ontwikkelen, en of dit systeem mogelijk ook in andere Lidstaten geïntroduceerd zal worden, of mogelijk zelfs opgepakt zal worden door de Europese wetgever, zal zich moeten uitwijzen. Er lijkt hiermee in ieder geval een stap in de goede richting te zijn gezet.
Hieronder zal kort worden stil gestaan bij het Europeesrechtelijk juridisch kader van kweekvlees en daarna bij de nieuw aangenomen Code.
Europeesrechtelijk kader gecultiveerd vlees
Alleen ‘nieuwe voedingsmiddelen’ (novel foods) die zijn toegelaten en zijn opgenomen in de zogenaamde Unielijst mogen in Europa op de markt worden gebracht.[2] Kweekvlees (en vis) is op dit moment nog een niet-toegelaten novel food en mag dus nog niet in de Europese Unie (EU) op de markt worden gebracht.
Volgens Verordening (EU) 2015/2283 betreffende nieuwe voedingsmiddelen zijn ‘nieuwe voedingsmiddelen’ alle levensmiddelen die binnen de Unie vóór 15 mei 1997 niet in significante mate voor menselijke voeding werden gebruikt (met inbegrip van productietechnieken die significante veranderingen in de samenstelling of de structuur van het betreffende levensmiddel veroorzaken, waardoor de voedingswaarde, wijze van metabolisatie of ongewenste stoffengehalte wordt beïnvloed).[3] Hieronder vallen ook voedingsmiddelen die afkomstig zijn van dierlijke celculturen of weefselkweek, alsmede van celculturen of weefselkweek die afgeleid zijn van planten, micro-organismen, schimmels of algen.[4] De Europese Commissie verwoorde dit helder in de beantwoording van een parlementaire vraag door Europarlementariër Mara Bizzotto in 2018:
“The Commission is aware of the new technologies intended to produce laboratory-grown meat (‘cultured meat’) using cell cultures.
Article 3(2)(a)(vi) of Regulation (EU) No 2015/2283 on novel foods stipulates that food consisting of, isolated from, or produced from a cell culture or tissue culture from animals, plants, micro-organisms, fungi or algae is considered one of the novel food categories listed in the regulation.
Cultured meat may fall in this category. In such case, it would require a pre-market authorisation which would include a safety assessment performed by the European Food Safety Authority (EFSA).“[5]
Alle levensmiddelen die kwalificeren als nieuw voedingsmiddel in de zin van Verordening (EU) 2015/2283 mogen in beginsel niet in de Europese Unie op de markt worden gebracht, tenzij deze zijn toegelaten en zijn opgenomen in de Unielijst.[6] Een nieuw voedingsmiddel wordt pas opgenomen op de Unielijst nadat de toelatingsprocedure is doorlopen. In deze toelatingsprocedure wordt onder meer getoetst of het voedingsmiddel veilig is en geen risico’s met zich meebrengt voor de menselijke gezondheid.[7] Voor het verkrijgen van markttoelating moet een veiligheidsdossier worden ingediend bij de Europese Commissie, waarna de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) onderzoek doet naar de veiligheid van het product.[8]
Vooralsnog zijn er geen aanvraagdossiers ingediend bij de Europese Commissie voor de toelating van kweekvlees.
Nederlandse Code of Practice
In de nieuw aangenomen Code wordt opgemerkt dat, nu de smaak en textuurbeleving van kweekvlees een grote rol speelt bij de perceptie van het publiek en de uiteindelijke acceptatie van het product door de consument, de wens bestond bij kweekvleesproducenten om hun producten te laten proeven zodat er eventueel nog aanpassingen kunnen worden gedaan aan het product voorafgaand aan de indiening van een dossier bij de Europese Commissie.[9] In dit kader is de Code opgesteld, om onder gecontroleerde en veilige omstandigheden proeverijen van kweekvlees mogelijk te maken.
Aanleiding hiervoor was de motie de Groot en Valstar waarin de regering werd verzocht om in overleg te treden met Nederlandse kweekvleesproducenten om proeverijen van kweekvlees mogelijk te maken.[10] Deze motie is aangenomen, waarna het ministerie van LNV en het ministerie van VWS in gesprek zijn gegaan met twee Nederlandse kweekvleesproducenten (Mosa Meat en Meatable) en de belangenvereniging voor Nederlandse biotechnologiebedrijven (HollandBio), wat heeft geresulteerd in de Codevoor het houden van kweekvleesproeverijen.
De Code is slechts van toepassing op bedrijven die activiteiten verrichten in Nederland. Om een proeverij te mogen organiseren dient een producent van kweekvlees een aanvraag op te stellen. In dat kader dient de producent informatie over te leggen ter staving van de veiligheid van het gekweekte vlees dat voor de proeverijen is bestemd. De proeverijen zullen vervolgens worden goedgekeurd en geëvalueerd door een onafhankelijke Expert Committee.[11] Deze Expert Committee wordt opgezet binnen de Stichting Cellulaire Agricultuur Nederland (CAN).
Onder de Code mogen bedrijven waaraan goedkeuring is verleend om proeverijen te organiseren, maximaal 10 proeverijen per jaar organiseren, waarbij er per proeverij maximaal 30 mensen aanwezig mogen zijn. Indien bedrijven aanvullende proeverijen willen organiseren dient een nieuwe aanvraag te worden ingediend.
De Code vormt een pilot en zal in beginsel van kracht zijn voor de periode van één jaar, waarna de mogelijkheid bestaat om deze periode met één jaar te verlengen. De CAN zal jaarlijks een rapport publiceren waarin de aanvragers voor de proeverijen en het aantal uitgevoerde proeverijen uiteen zullen worden gezet. De eerste proeverijen zullen naar verwachting in het najaar van 2023 plaatsvinden.[12]
